Zatrute życie – Zjawisko stalkingu z perspektywy ofiary prześladowania

Problematyka stalkingu wymaga zainteresowania specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, pomocy społecznej, a także objęcia szkoleniami pracowników instytucji stojących na straży prawa – policji, prokuratury i sądów. Wyłącznie sprawnie współpracujące ze sobą instytucje, których zadaniem jest pomaganie w szerokim tego słowa znaczeniu ofiarom prześladowania emocjonalnego będzie skutkowało udzieleniem profesjonalnej pomocy każdej ofierze stalkera.

Wprowadzenie

Analiza problematyki stalkingu z punktu widzenia psychologii kryminalistycznej oraz wiktymologii jest bogatym źródłem informacji, przyczyniającym się nie tylko do zrozumienia konsekwencji psychicznych dla jednostki chronicznego prześladowania, ale również wiedzą wkraczającą w obszary bezpośrednio związane z funkcjonowaniem prześladowanej osoby, np. rodzinny, towarzyski, zawodowy czy finansowy. Stalking jest bowiem formą psychicznego ataku, w którym sprawca wielokrotnie dręczy swoją ofiarę w domu, w pracy bądź w innych miejscach przebywania ofiary. Prześladowca dezorganizuje i zarazem niszczy jej życie prywatne i zawodowe.

Konsekwencje psychologiczne

Konsekwencją prześladowania przez stalkerów jest doświadczanie przez osoby będące ofiarami systematycznego nękania bardzo poważnych konsekwencji psychologicznych. Należy wśród nich wymienić takie symptomy jak: uczucie ciągłej frustracji, poczucie winy, samoobwinianie za zaistniałą sytuację, zakłopotanie. U części ofiar pojawia się także przekonanie, spowodowane strachem przed skrzywdzeniem innej osoby przez stalkera, że trzeba żyć samotnie. Osobie prześladowanej nieobce jest również uczucie osamotnienia oraz braku oparcia zarówno ze strony organów ścigania, jak i najbliższych. W wyniku długotrwałego prześladowania mogą rozwinąć się u ofiary zaburzenia psychiczne: depresja (wszystkie symptomy), fobie: głównie lęk przestrzeni – strach przed wyjściem z domu (nigdzie nie czując się bezpiecznie), symptomy charakterystyczne dla Zespołu Stresu Pourazowego (nadmierna czujność, przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach sennych) czy ataki paniki. W wyniku długotrwałego stresu spowodowanego prześladowaniem można również zaobserwować u ofiar trudności w koncentracji, zapominanie rzeczy, zaburzenia snu (koszmary nocne, problemy z zaśnięciem), drażliwość, gniew, czy wręcz przeciwnie – emocjonalne odrętwienie. Takie osoby w obszarze społecznym są niezdolne do budowania prawidłowych relacji z innymi ludźmi. Spowodowane jest to strachem przed zaufaniem innym osobom. Widoczne są również zmiany w obszarze osobowości, która może stać się bardziej introwertyczna albo agresywna. W celu rozładowania napięcia psychicznego spowodowanego uczuciem chronicznego prześladowania, ofiary stalkingu często sięgają po substancje psychoaktywne, takie jak alkohol, leki i narkotyki. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się myśli samobójcze i/lub próby samobójcze.

Konsekwencje somatyczne

Wymienionym powyżej problemom psychologicznym ofierze nękania mogą towarzyszyć zmiany w obszarze zdrowotnym. Osoby takie mogą odczuwać szybszą męczliwość organizmu (zadyszka), uczucie zmęczenia fizycznego wynikające z problemów ze snem oraz ciągłym „wypatrywaniem zagrożenia”, zawroty, chroniczne bóle głowy, palpitacje serca i nadmierne pocenie się, nadciśnienie tętnicze związane z ciągłym pobudzeniem układu współczulnego, problemy żołądkowo-jelitowe, zaburzenia związane z jedzeniem (brak lub nadmierne łaknienie), a także bóle pleców spowodowane zwiększonym napięciem mięśni szkieletowych. Pogorszenie stanu zdrowia może objawiać się chorobami układu: oddechowego (astma), skórnego (łuszczyca), pokarmowego (wrzody żołądka) oraz ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia spowodowanym zwiększonym zażywaniem substancji psychoaktywnych. Widoczne są także zmiany w obszarze intymnym spowodowane obniżeniem libido. Problemy psychosomatyczne przekładają się również na funkcjonowanie zawodowe. Ofiary stalkerów w kontaktach z nowo poznanymi ludźmi mogą okazywać niepewność oraz daleko posuniętą podejrzliwość przejawiającą się niezdolnością zaufania im. Będą również mieli problemy z fizyczną i emocjonalną zażyłością. W kontakcie z bliskimi mogą natomiast unikać kontaktu, chcąc ich chronić przed ewentualnymi atakami prześladowcy. Utrata znajomych może być również spowodowana zmianą miejsca zamieszkania, numeru telefonu, czasami wyglądu.

Czynniki zwiększające ryzyko wiktymizacji

Wśród czynników wpływających na podatność osoby prześladowanej na stanie się ofiarą stalkera, a tym samym doświadczanie opisanych powyżej konsekwencji psychosomatycznych oraz społecznych należy wymienić:

• brak wsparcia ze strony najbliższych;
• próby nadania prześladowaniu znaczenia, że nie miało ono miejsca;
• brak wiedzy, że prześladowanie jest karalne;
• obawa przed oceną społeczną – „co pomyślą inni”;
• groźby ze strony prześladowcy;
• uczucie izolacji;
• niewystarczająca lub brak opieki ze strony organów ścigania;
• w przypadku stalkingu w pracy obawa przed jej utratą;
• brak możliwości uzyskania porady prawnej z uwagi na niewystarczające środki finansowe, którymi dysponuje ofiara;
• brak możliwości zmiany miejsca pracy czy zamieszkania;
• w przypadku obcokrajowców – bariery językowe.

Kwestionariusz oszacowania prawdopodobieństwa wystąpienia stalkingu

Pomimo regulacji prawnych w większości krajów europejskich w kwestii stalkingu cały czas rysuje się problem czytelnej oceny organów ścigania podczas przyjmowania zgłoszenia o popełnionym przestępstwie. Z pomocą funkcjonariuszom policji w Stanach Zjednoczonych przyszli dr Troja McEwan, dr Susanne Strand i dr Rachel MacKenzie. Zaprojektowali oni kwestionariusz SAS do oceny ryzyka, by pomóc w podjęciu decyzji policji oraz innym profesjonalistom, którzy mają styczność z ofiarami stalkingu. Kwestionariusz składa się z 12 pozycji, które pomogą użytkownikowi zidentyfikować oraz ocenić ryzyko wystąpienia emocjonalnej albo fizycznej szkody u ofiary. Kwestionariusz zawiera również dwa pytania ekranujące, by wyeliminować z postępowania udział fałszywych ofiar prześladowania – np. osób, które mogą cierpieć na choroby psychiczne, a wierzą, że są nękane. Należy jednak mieć na uwadze, że kwestionariusz jest jedynie narzędziem selekcyjnym, a nie wszechstronnym formularzem do oceny wystąpienia ryzyka prześladowania. Dlatego też dla osób, które mają wysoki poziom lęku, bardziej wskazane będzie oszacowanie przeprowadzone przez profesjonalnego specjalistę. Obecnie kwestionariusz przechodzi legalizację w Australii i Szwecji.

Podsumowanie

Problematyka stalkingu, w szczególności w krajach europejskich, jest zagadnieniem stosunkowo młodym, wymagającym zainteresowania nią zarówno specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, pomocy społecznej, jak również objęcia szkoleniami pracowników instytucji stojących na straży prawa – policji, prokuratury i sądów. Wyłącznie sprawna współpraca instytucji,

których zadaniem jest pomaganie w szerokim tego słowa znaczeniu ofiarom prześladowania emocjonalnego, będzie skutkowała udzieleniem profesjonalnej pomocy każdej ofierze stalkera. Tezę potrzeby udzielania „kompleksowej pomocy” potwierdzają badania przeprowadzone przez Osservazione Nazionale dello Stalking (Narodowe Obserwatorium ds. Stalkingu we Włoszech – O. N. S. 2006) w latach 2003–2005, z których wynika bardzo wysoki, bo aż 25% nawrót ponownego występowania seryjności zjawiska prześladowania. Dlatego też wskazane jest, oprócz zastosowania względem stalkera rozwiązań prawnych, objęcie prześladowcy terapią psychologiczną w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa powrotu do nękania swojej ofiary, a tym samym udzielenie jej holistycznej pomocy. Autor: Jarosław Paralusz – psycholog Komendy Straży Miejskiej w Toruniu, zastępca przewodniczącego toruńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Odwiedź też:

• http://www.victimsofcrime.org
• http://www.stalking.it