Aspekty prawne przemocy w rodzinie

Każdego roku około 800 tys. kobiet w Polsce doświadcza dwóch rodzajów przemocy – fizycznej i seksualnej. Do prokuratorów i Policji rocznie trafia około 35 tys. zawiadomień o popełnieniu przestępstw związanych ze znęcaniem się nad rodziną. Z tej liczby do sądów wpływa około 23 tys. aktów oskarżenia, a skazanych za to przestępstwo zostaje około 16 tys. sprawców*. Liczby te pokazują, że przemoc domowa nie jest zjawiskiem marginalnym, a „przypadki” zgłaszane do odpowiednich organów ścigania to jedynie niewielki procent tego zjawiska. A przemoc domowa to przecież przestępstwo!

Przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie albo zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie za „członka rodziny” uznajemy „osobę najbliższą” w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego, a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą. Na wstępie należy zatem przybliżyć pojęcie „osoby najbliższej” w rozumieniu prawa karnego. Bowiem potoczne postrzeganie tego pojęcia może znacznie różnić się od regulacji kodeksowej. Przepisy kodeksu karnego do kręgu osób najbliższych zaliczają: małżonka, wstępnych (rodzice i dziadkowie), zstępnych (dzieci i wnuki), rodzeństwo, powinowatych (członków rodziny współmałżonka) w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (konkubent i konkubina).

W przypadku przemocy domowej dochodzi do naruszenia przepisów rozdziału XXVI kodeksu karnego dotyczącego przestępstw przeciwko rodzinie i opiece, w szczególności art. 207 kk: kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2 i § 3 przewidują typ kwalifikowany tego przestępstwa w sytuacji gdy czyn połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa albo gdy jego następstwem jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie. Przemoc w postaci znęcania psychicznego i fizycznego co do zasady polega na wielokrotności powtarzających się czynów skierowanych na to samo dobro, stanowi więc jedno przestępstwo wieloczynowe. Jednak pomimo takiej konstrukcji znęcania w orzecznictwie polskich sądów przyjmuje się, że nawet pojedyncze zachowanie o dużej intensywności np. dotkliwe pobicie osoby najbliższej, odcięcie odpływu prądu, także może wypełniać znamiona tego przestępstwa**. W innych sytuacjach, kiedy przemoc ma charakter jednorazowy, czyn może być kwalifikowany jako naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 157 kk), narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 kk), czy naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kk).

Pierwszym krokiem do wszczęcia postępowania karnego jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa prokuratora lub Policję. Zawiadomienie takie można złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu. Ustawodawca w art. 304 § 1 kodeksu postępowania karnego nakłada na każdego, kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa, społeczny obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora lub Policję. Obowiązkiem tym ustawa obejmuje zatem każdego posiadającego wiedzę w tym zakresie, umożliwiając zawiadamiającemu zastrzeżenie swych danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora, jeśli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby mu najbliższej. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością, dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa, oprócz niezwłocznego powiadomienia prokuratora lub Policji, są obowiązane przedsięwziąć niezbędne czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Zaniechanie przez instytucje obowiązku prawnego zawiadomienia o przestępstwie pociąga za sobą odpowiedzialność karną z art. 231 kodeksu karnego.

Należy również pamiętać, że ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nakłada na osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły chociażby podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, obowiązek niezwłocznego zawiadomienia prokuratora lub Policji. Ponadto obowiązek taki został również nałożony na osoby będące świadkami przemocy w rodzinie, które powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Celem takiej regulacji jest zobowiązanie do konkretnej reakcji osób, które wykonując swoją pracę lub na co dzień, w swoim środowisku, mogą zetknąć się z osobami doświadczającymi przemocy w rodzinie, w tym z dziećmi będącymi jej ofiarami.

* statystyki wieloletnie prowadzone przez Główną Komendę Policji i zestawienia wieloletnie prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości;
** uchwała Sądu Najwyższego w sprawie przestępstw przeciwko rodzinie z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7, poz. 86).

1) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493
z późn. zm.);
2) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny ( Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.);
3) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

Więcej na: www.nataliapetryk.com